BOŞANMA VE ÇOCUK
Eğer boşanmışsanız ve çocuğunuzun olabildiğince mutlu bir yaşamı olsun istiyorsanız yapabileceğiniz en önemli şey: Onunla birlikte olduğunuz zamanlarda ona sevginizi göstermek, onu korumak ve önemsemektir. Onun her zaman yanında olduğunuzu hissettirin. Bunlar sağlıklı ve mutlu çocuklar yetiştirmek isteyen her anne-baba için temel öğelerdir.
Boşanma haberini nasıl vereceğiz?
Kim söyleyecek?
Çocuklar anne ve babalarının boşanacaklarını ilk duyduklarında çoğu zaman duygularını saklamaya çalışmazlar. Tepkilerini hemen gösterebilirler. Bu haberi alırken çocuklar kendilerini en çok güvende hissettikleri kişinin yanında olmalılar. Anababadan biri etkili anne/baba rolündeyse, haberi o vermeli. Yoksa, haberi hangisinin vereceği çocuğun değil, anne-babanın sorunudur. Verilecek haber çocuk için çok önemli olduğu için haberi kim verirse versin bunu yaparken rahat davranmalıdır.
Ne zaman?
Haberi vermede birkaç tane ‘ne zaman’ göz önünde bulundurulmalı. Birincisi kesin kararın hemen ardından çocuklara söylenmeli. Kesin karar verilmemişse, onları bu olasılık için hazırlamamak lazımdır. Önceden uyarmak sadece çocukların kaygısını arttırırmaktan başka bir işe yaramaz. İkincisi ise seçtiğiniz gerçek zamandır. Haber büyük bir şoka neden olacağı için alışmak için zamana ihtiyaç duyacaklardır. Bu haberi vermenin iyi zamanı olmaz, ama onunla uzun süre birlikte olabileceğiniz bir zamanı seçmeniz doğru olacaktır. Birdenbire kendilerini korumasız ve yapayalnız hissedebilirler. Kendilerini olabildiğince güvende hissedebilmeleri ve yalnız kalmamamları için yanında olmanız onları rahatlatacaktır. Okula ya da herhangi bir yere gitmeden önceki dakikalar haberi vermek için uygun değildir. Uykularını etkileyeceği için yatmadan önceki zaman da iyi bir seçim olmaz.
Neler söylenmeli?
‘Babanla boşanmaya karar verdik.’
Boşanmaya karar verdiyseniz, bu sözcüğü kullanmaya özen gösterin. Çocuk bu sözcüğü anlamayacak kadar küçükse açıklamasını yapın.
‘Yani babanla artık evli olmayacağız ve aynı evde yaşamayacağız.’ Ayrı yaşamaya karar verdiyseniz öyle söyleyin.
‘Neden?’ diye sorar çocuk…’Bunun hepimiz için iyi olacağına karar verdik.’ ‘Babanla geçinemiyoruz, bu yüzden ayrılmamızın iyi olacağına karar verdik’
İleriki günler için tahminlerde bulunmak çocuklara fazladan üzüntü kaynağı olur. Yalnızca bildiklerinizi ve emin olduklarınızı söyleyin. Bilmediklerinizi bilmediğinizi açıkça söylemekten çekinmeyin. Boşanma haberini verdikten sonra, çocukların ne olacağını kısaca anlatın, kafalarını karıştıracak ayrıntılara girmeyin. Ör: Kardeşinle sen …da kalacaksınız, babanız…da kalacak. Babanızla görüşeceksiniz. Daha sonra ne olacağını biz de bilemiyoruz ama ne olursa olsun bir eviniz olacak ve her zaman bizimle birlikte olabileceksiniz….gibi.
Neden?
Başlangıçta ayrılık haberi herşeyi siler götürür. Ayrılık nedenleriyle çocuklar değil, anne-babalar daha çok ilgilenir. Çocuklar herşeyi, bütün sebepleri bilmek zorunda değiller. Size ‘Neden?’ sorusunu gerçekten nedenlerini bilmek için sormazlar. Bu soru acaba boşanmasanız olmaz mıydı anlamında sorulur genelde. Boşanma haberiyle bir şekilde baş edebilmelerini kolaylaştıracak bir şeyin oluvermesini isterler ama bu işi kolaylaştıracak tek şey zamandır. Burada açıklama yapmanızın bir yararı olmaz.
Karar verdik… gibi seçeceğiniz sözcüklerle bu durumu değiştirmek için onların yapabileceği birşey olmadığının altını çizmelisiniz.
Çocuğun anne-babanın birlikte karar verdiğini bilmesi önemlidir. Anne-babadan yalnızca birinin boşanmak istediğinden söz etmek, arı kovanına çomak sokmaya benzer. Çocuklarınız boşanmanızı istemedikleri için hemen buradan sarılırlar, sizi vaz geçirmek için uğraşırlar ve bu süreçte de çok fazla üzülür ve yıpranırlar. Onlara bu fırsatı vermeyin, sonucu bilmeleri yeterlidir.
Haberin verilmesinin ardından
Çocukların tepkileri ne olursa olsun!! Yanlarında kalın. Sorularını yanıtlamak ve onları rahatlatmak için yanlarında olun. O anda yanlarında olmanız herşeyden önemlidir. Tek ihtiyaçları olan zaman ve sizin onların yanında olmanızdır.
Başka neler söylenmeli?
Habere alıştıkça daha çok soru sorabilirler. Yine de çok fazla bilgiyi kaldıracak durumda olmayabilirler. Yanıtlarınız içten, kısa ve doğru olmalıdır. Bilmediğiniz bir soru olursa bunu onlara söyleyin. Tutamayacağınız sözler vermeyin.
Çocukların Tepkileri
İlk haftalar ve aylar
İlk hafta ve aylar boşanmanın neden olduğu değişikliklerin görülmeye başlar. Çocuklar yaşamlarındaki yeni gerçekle yaşamaya başladıkça, yaşamın sürdüğünün farkına varırlar. Bunu gördükçe, sözcüklerin anlatmaya yetmediği günlük değişiklikleri algılarlar. Değişikliklerin bazıları iyidir, bazıları hoşlarına gitmez. Zaman geçtikçe, hala ayakta olduklarını, büyük bir boşluğa düşüp kaybolmadıklarını, yaşamlarının devam ettiğini görürler. Başta duydukları korkular azalır yavaş yavaş.
Arkadaşlara söyleme
Günümüzde boşanmalar çok arttığı için bu utanılacak bişey değil artık. Çocuklarınız bu konuyu arkadaşlarına açmaktan kaygı duyuyorlarsa, konuşmaları için onları yüreklendirin.
Ör:’ Arkadaşlarına söyledikten sonra rahatlayacaksın. Bunu bir sır gibi saklamana gerek yok. Bilmelerinin önemli olmadığını göreceksin.’
Nasıl söyleyeceklerini bilmiyorlarsa sadece annemle babam boşanıyor demelerini söyleyin. Olay bir kez açığa çıktığında çocuklar kaygılarının yok olduğunu göreceklerdir.
Çocuk boşanmadan dolayı kendisini suçlayabilir. Her çocuk kendini suçlamaz ama bazen de sizin düşünemeyeceğiniz nedenlerle kendilerini suçlayanlar vardır. Nereden kaynaklandığını anlamadığınız, aklınızın ucuna bile gelmeyen nedenler kafalarının içinde dönüp durabilir. Suçu kendi davranışlarına bağlamakta ısrar edebilirler, ama siz her seferinde konuyu kendinize bağlamalısınız. ‘Hayır, boşanmamızın seninle hiçbir ilgisi yok!’. Suçun kendisinde olduğunu düşünen ve bundan hiç bahsetmeyen çocuklar olabilir. Bunun anlamanın tek yolu ona sormaktır. ‘Babanla senin yüzünden boşandığımızı düşündüğün oluyor mu?’
Bu konu çok çok önemlidir. Düşünmediklerini söyleseler de, hiç ilgisiz (belki gerçekten ilgisiz olabilirler de), görünseler de, sık sık aynı konuyu gündeme getirmeniz aptallık gibi gelse de, boşanmanıza onların neden olmadığını iyice kafalarına yerleştirmelisiniz.
Sizi de suçlayabilirler, bu doğal bir tepkidir çünkü kendilerini kötü hissedebilirler. Tek istedikleri onları anlamanız ve kabul etmenizdir. Sizi sevmekten asla vazgeçmezler, sadece bazen suçlayacak birine ihtiyaç duyabilirler. Duygularını anlatmalarına izin verirseniz, rahatlarlar ve kızgınlıkları azalır.Çocuklar yalnızca sevgilerinden kuşku duymadıkları anne-babalarını suçlarlar. Sizi suçluyorlarsa eğer, bu size güvendikleri içindir. Kendinizi savunmaya çalışmadan, bu sorundan kendi kendilerine kurtulmalarına izin verirseniz, zamanla size duydukları sevgi suçlamaya galip glelecektir.
Eğer çocuk eski eşinizi suçlarsa da, bu her ne kadar baştan çıkarıcı ve sizin kızgınlığınızı tetikleyici birşey olsa da siz suçlama konusundan uzak durmaya çalışın. ‘Hayır, boşanmamızda suç annen/babanda değil. Anlaşamadık.’ deyin. Siz konunun dışında kalırsanız, kendi kendilerine bu duygudan kurtulurlar. Aksi takdirde kurtulamazlar ve daha büyük problemler çıkabilir.
- Çocuklar çok kısa sürede yeniliğe uyum sağlarlar ve yaşamlarında meydana gelen pek çok değişikliğin kalıcı yara almadan üstesinden gelebilirler. Bu konuda anne-babalarından daha başarılıdırlar.
- Boşanmanın ardından, anne-babasının eskisi gibi güçlü olmadığını hisseden çocuklar kaygıya kapılır. Güçlü ve işbirliği içinde anne-babaya ihtiyaçları vardır. Eğer bu konuda kaygı duyarlarsa zorluk çıkarabilirler çünkü anne-babalarının eskisi gibi güçlü olup olmadığını test etmek isterler.
- Boşanmanın ardından duygusal sorunlar yaşayan anne-babalar, çocuklarının kendilerini böyle görmelerinden ve üzerlerinde olumsuz etki bırakacaklarından kaygı duymamalıdırlar; çünkü çocuklar onların üzgün olduğunu zaten bilirler. Eskisine kıyasla daha az da birlikte olsalar, anne-babalarının yanlarında olduğunu bilen çocuklar duruma adapte olmanın bir yolunu bulacaklardır.
- Boşanmadan sonra aileler yeniden biçimlenir. Anne-babalar boşandıktan sonra da birbirlerinin yaşamlarında yer alabiliyorlarsa, çocuklar gereksinim duydukları her an onları yanlarında bulabiliyorlarsa ve özel günlerde onlarla birlikte olabiliyorlarsa, anne-babalarını ailenin parçaları olarak sayarlar. Boşanma aile kavramını değiştirir, ama pek çok çocuk için boşanma aileyi yitirmek anlamına gelmez!
- ‘Anneni mi daha çok seviyorsun, yoksa babanı mı?’…Annelerini ya da babalarını tercih etmek çocuk için büyük bir risk taşır; çünkü tercih etmedikleri tarafın sevgisini kaybedeceklerini düşünürler. Bu yüzden tartışmalarda ya da konuşmalarda böyle bir tercih durumu yaratmamak, eşinizi kötülememek çok önemlidir çocuk için. Çocuk kendisi dahi böyle bir durum yaratsa, çocuğu arada bırakmayın ve konuyu sonlandırın.Hangi konuda olursa olsun, anababa çatışması arasında kalan çocuklar güven içinde yaşadıkları çocuk dünyalarından çıkarılıp yetişkinlerin kaygılarla, çatışmalarla dolu ve baş etmekte zorlanacakları huzursuz dünyalarına girmiş olurlar. Taraf tutmakta zorlanırlar.
Şirin Hacıömeroğlu ATÇEKEN
Uzm. Psk- Çift ve Aile Terapisti // Salt Psikoloji Kurucu Ortağı