Yeme Bozuklukları

Yeme Bozuklukları sadece yeme davranışları ile ilgili değildir. Aynı zamanda vücut şekli, kilo, yağ oranı, yemek ile ilgili takıntılar ve mükemmeliyetçilik, güçsüzlük hissi ve düşük kendine güven konularıyla da yakından alakalıdır. Her ne kadar Yeme Bozukluğu olan kişilerin büyük çoğunluğu kadın da olsa, % 5 ila 20 arasında erkeklerde de görülmektedir.

Yeme davranışlarını aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz:

Vücut şekli/ kilosu ile ilgili kendine güven duymak; esnek yemek yeme davranışları

▼

Vücut şekli/  kilosuyla ilgili takıntı yapmak ve yemek

▼

Vücut şekli/ kilosu ile ilgili stres yaşamak ve yemek

▼

Yeme Bozuklukları

Yukarıdaki sıralamada, vücut imajına güven genellikle vücut şekli ve kilosu hakkında olumlu duygular hissetmektir. Buna sahip olan bir kişi vücudunu hayattan zevk almasını sağlayacak iyi bir araç olarak görür. Vücudundan güven duyan kişiler için her tür yiyecek sağlıklı yeme alışkanlığının bir parçası olarak görülür; bazı yiyecekler iyi, bazı yiyecekler kötüdür diye bir ayırım yapmazlar. Oysa her gün sürekli nasıl görünmemiz gerektiği hakkında medya başta olmak üzere aldığımız mesajlar doğrultusunda kişinin vücut imajına güvenini koruması çok zordur.

Aynı şekilde, vücut şekli, kilosu ve yemek hakkındaki takıntılar devamlı yiyecek, yemek ve vücut şeklini düşünmek demektir. Bu noktada kişi kendisini devamlı en son ne yediğini ve bunu nasıl telafi edeceğini düşünürken bulur. Ne yemesi gerektiği konusunda kişi daha az esnek hisseder kendisini. Kişi ne yediği hakkında suçluluk duyar ve kendisini kötü hisseder. Ayrıca, vücudunun bazı yerlerini beğenmez ve devamlı birkaç kilo verse çok daha iyi gözükeceğini düşünür. Bunun yanında, genellikle bu duygular kişinin hayattan zevk almasını ve yemekli davetlere gitmesini de engellemez.

Yeme ve vücut imajı stresi yaşayan kişi bu konularda daha yüksek bir endişe seviyesine sahiptir ve bu kişinin günlük aktivitelerine ve insanlarla ilişkilerine yansır. Kişi devamlı yiyecek ve dış görünüşünü düşünür, yeme davranışları konusunda oldukça katıdır ve kilosunu değiştirmek için ciddi çaba sarf eder. Fakat tipik olarak da ciddi bir kilo değişikliği yaşamaz.

Bu sınıflandırmanın en son noktası olan Yeme Bozukluklarında ise Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza ve Aşırı Yeme Bozukluğu yer alır.

YEME BOZUKLUKLARININ İŞARETLERİ VE BELİRTİLERİ NELERDİR?

Anoreksiya Nervoza:

• Kilo ve vücut şekli ile ilgili aşırıya kaçan endişe ve korkular
• Yemek konusunu takıntı yapmak
• Belirgin bir şekilde azalmış yiyecek alımı ve aşırı şekilde diyet yapmak
• Normal olmayan yeme alışkanlıkları
• Belirgin kilo kaybı
• Aşırı spor yapmak
• Kilo kaybı ve gitgide artan incelmeye rağmen kendini şişman görmek
• Anoreksiya nervoza çok ilerlerse ölüm riski barındırır

Bulimiya Nervoza:

• Kilo ve vücut şekli ile ilgili aşırıya kaçan endişe
• Az kilo almaya karşın aşırı miktarda yemek yemek
• Aşırı bir şekilde yemek ve bunu takip eden korku ve suçluluk duyguları ile birlikte depresif bir ruh hali – Daha sonra aşırı yemeyi telafi etme davranışlarında bulunmak
• Bu döngünün 3 ay boyunca haftada en az 2 kere yaşanması
• Mutfak ve dolaplardaki yiyeceklerin hızla yok olması
• Genellikle yemeklerden sonra yenilenleri çıkartmak için banyoda vakit geçirilmesi
• Kronik boğaz ağrısı
• Kusma, laksatif kullanımı veya aşırı spor yapma

Aşırı Yeme Bozukluğu:

• Sık sık yemek düşünmek ve yemek, fiziksel olarak aç olmadığında bile yiyecek tüketmek
• Yemek yerken çoğunlukla kontrolden çıkmış gibi hissetmek
• Olumsuz duygulara, strese, çatışmaya ve günlük problemlere tepki olarak yemek
• Aşırı yedikten sonra çok mutlu hissetmek fakat ardından bunu takip eden büyük bir suçluluk duygusu
• Kronik diyet yapma davranışları ve/veya kilonun devamlı değişmesi
• Aşırı yeme davranışlarının 6 ay boyunca en az haftada 2 yaşanıyor olması ve telafi davranışları gösterilmemesi

YEME BOZUKLUKLARIYLA İLGİLİ EN SIK YAŞANAN ZORLUKLAR

Davranışsal:

• Kontrolde olma hissi yaşamak için rutin olarak alınan kalorileri veya tüketilen yiyecekleri kısıtlamak (Ör: ‘Sadece yağsız yemekler yiyeceğim’ veya ‘Yediğim kalorileri kısıtlayacağım’ gibi).
• Yeme davranışı konusunda kontrolden çıktığınızı hissettiğiniz yeme süreçleri.
• Yediğiniz yiyeceklerden alınan kalorileri telafi etmek için egzersiz yapmak zorunda olduğunuzu hissetmek.
• Kendinizi kusturmak.
• Yediğiniz yiyeceklerden alınan kalorileri telafi etmek için bir süre hiçbir şey yememek.
• Yemeyi ya da kilo alımını kontrol etmek için ilaç kullanmak (Ör: Diyet hapları, amfetaminler, laksatifler vs.)
• Yiyecekle ilgili ritüeller (Ör: Yiyeceğin dudaklarınıza değmesine izin vermemek, yiyeceği küçük parçalara ayırmak vs.)
• Sık sık tartılmak.
• Devamlı kalori hesabı yapmak.

Duygusal:

• Depresif ruh hali
• Duygudurum dalgalanmaları
• Gerginlik
• Yemek konusunda suçluluk hissi
• Yağdan aşırı korkmak
• Düşük kendine güven
• Mutsuz olduğunda yemek yemek
• Yedikten sonra rahatsızlık hissi
• Doymuş olmak hissini tolere edememek
• Yeme davranışlarıyla ilgili utanç

Psikolojik:

• Mükemmeliyetçilik
• Yemekle ilgili takıntılar
• Aşırı düzen ihtiyacı
• Çok katı yeme saatleri
• Yeme konusunda kontrolü elde tutma ve ‘aman boşver’ hisleri arasında gelgitler yaşamak
• Konsantre olmakta zorlanmak
• Vücut imajı hakkındaki düşüncelerin devamlı değişmesi (Bir gün zayıf, ertesi gün şişman hissetmek)

Sosyal:

• Sık sık yalnız yemek
• Gizli gizli yemek
• Arkadaşlarla buluşmaktan kaçınmak
• Yemekli ortamlardan kaçınmak
• Yemekle ilgili konular yüzünden ilişkilerin zarar görmesi
• Güvenli davranış konularında zorluk çekmek

Fiziksel:

• Adet döneminin durması
• Boğaz problemleri
• Sık sık kilo değişikliği
• Belirgin kilo kaybı veya alımı
• Şişmiş salgı bezleri
• Saç dökülmesi
• Şişmiş yanaklar
• Gözlerin altında çatlamış kılcal damarlar
• Bayılma/ baş dönmesi
• Yorgunluk
• Nedensiz diş çürümesi
• Vücutta kıllanma

YEME BOZUKLUĞUM VARSA NE YAPMALIYIM?

• Davranışınızın çok zararlı olduğunu, değişmesi gerektiğini ve de bu değişimin sizin kararınız olduğunu kabul edin.
• Profesyonel yardım alın. Yeme Bozukluklarının tedavisi mümkündür.
• Aşırı yemek yemeden önce, yerken ve yedikten sonra (Yememek için kendinizi tutmadan önce, o sırada ve sonrasında) duygu ve beden duyumlarınızın farkına varın.
• Kendinize kolaylıkla ulaşabileceğiniz küçük hedefler koyun ve bu hedeflere ulaşmayı başardığınızda kendinizi ödüllendirin.
• Şimdi’ye ve hayatınızın olumlu yönlerine odaklanın.
• Kendinizi sakinleştirmek ve ilgi göstermek için yemekten başka yollar bulun (Mesela yürüyüş yapmak, doğada zaman geçirmek, sevdiğiniz bir filmi seyretmek, ılık duş almak, kendinize özel bir hediye almak gibi).
• Vücudunuzu sevin. Dans etmek, yoga yapmak, masaja gitmek, yüzmek, açık havada bisiklete binmek gibi eğlenceli aktiviteler seçin.
• Destek almak için yemek yerine sevdiğiniz insanlarla konuşun.
• Başkalarının sizi iyileştirmesini beklemeyin.
• Kendinizin ve başkalarının değişik başarılarını takdir etmeye başlayın. Öyle bir noktaya gelin ki kilo vermek sizin tek başarı ölçütünüz olmasın. Hayattaki başarılarınızı, olumlu kişisel özelliklerinizi ve değer verdiğiniz ilişkilerinizi düşünün.
• ‘Zayıfladığınız zaman’ gelene kadar ertelediğiniz hedef ve aktivitelerin bir listesini yapın. Ve bunları yapmaya HEMEN başlayın.
• Eski alışkanlıklarınızı değiştirmek ve onlarsız yaşamak hakkındaki çekincelerinizi araştırın ve farkına varın. Sonucundan emin olmadan yeni davranışlar deneme riskini alın.
• Kişisel haklarınızın farkına varın. Hayır demeye, duygu ve düşüncelerinizi ifade etmeye ve ihtiyaçlarınızın gerçekleştirilmesini istemeye hakkınız var!
• Deneyim, duygu, düşünce ve içgörülerinizi yazdığınız bir günlük tutun. Bu günlük sizin kendinize karşı dürüst olduğunuz, sadece sizin görebileceğiniz ve kimsenin sizi yargılayamayacağı güvenli bir yer olacaktır. Günlük ayrıca sizi istemediğiniz davranışlarınız öncesinde nelerin tetiklediğini görmenizi sağlar ve böylece kendinizi alternatif stratejiler seçme konusunda hazırlayabilirsiniz.
• Tartının hayatınızı ele geçirmesine izin vermeyin. Unutmayın ki tartıdaki sayılar kesinlikle sizin kendilik değerinizi ölçeceğiniz bir değer sistemi değildir. Tartıyı evden atın.

YEME BOZUKLUĞU OLDUĞUNU DÜŞÜNDÜĞÜM YAKINIMA NASIL YARDIM EDEBİLİRİM?

• Bu kişiye onunla ilgilendiğinizi ve destek vermek için yanında olacağınızı gösterin. Onun yeme davranışlarına odaklanacağınıza onun iç dünyasını anlamaya ve oraya ulaşmaya çalışın.
• Yemek yemesi veya yememesi hakkında ve kilo ile ilgili konularda devamlı konuşmayın.
• Kişiyi profesyonel yardım alması için teşvik edin. Önerinizin ilk etapta reddedilmesi veya karşı çıkılması konusunda hazırlıklı olun.
• Kendiniz için de dışardan yardım alın. Yeme Bozukluğu olan kişinin yakını, aile ferdi veya arkadaşı olarak bir danışman, doktor veya diyetisyen ile konuşabilirsiniz.
• Kilo veya görünüş hakkında konuşmaktan ve yorum yapmaktan kaçının. Kişiye kilo verdiğinde iltifat ettiğinizde, ona istemeden de olsa onu sadece kilo verdiği için sevdiğiniz mesajını verebilirsiniz.
• Elinizden geldiğince Yeme Bozuklukları ile ilgili bilgi edinin. Bu sizin yakınınızın hangi süreçlerden geçtiğini anlamanıza yardımcı olacaktır.
• Sabırlı olun; bir yeme probleminin üstesinden gelmek zaman alacaktır ve yardım gerekecektir. Unutmayın ki bu sadece irade işi değildir.

Uzm. Psk. Şirin Hacıömeroğlu Atçeken