Hepimizin içinde küçük birer aile bulunmaktadır. Bu aile içerisindeki fertlere Şema Terapide, ‘modlar’ adını veriyoruz. Gün içerisinde değişiklik gösterebilen ebeveyn, yetişkin ve çocuk modlarımız küçük yaşlarda edindiğimiz deneyimlerle şekil almaktadır.
Ebeveyn modları arasında yer alan ‘cezalandırıcı ebeveyn modu’ oldukça yıkıcı etkilere sahiptir. Gerçek hayatta olduğu gibi ebeveynler ne kadar sert, katı ve eleştirel olursa, çocuklar da aynı oranda mutsuz, kırgın, öfkeli ya da dürtüsel olurlar. Bir anne düşünün ki, çocuğunu sürekli eleştiriyor, aşağılıyor ve yaptıkları için onu cezalandırıyor. Bu durumla çocuklar nasıl başa çıkar? Ya içine kapanarak ya da öfkelenerek. İşte kendi içimizde sürekli bizi eleştiren ve aşağılayan, yaptıklarımız için suçlayan mod, cezalandırıcı ebeveyn modudur.
Cezalandırıcı ebeveyn modu, içimizde yaşayan kötü ebeveynin temsilidir. Bir zamanlar bir başkasının size yaptığını artık kendiniz kendinize yapmaya başlamışsınızdır. Bu modun en dikkat çekici özelliği suçlamak ve eleştirmektir. Kötü hissetmek için artık bir başkasının suçlamalarına ihtiyacınız yoktur. İçinizde küçük bir engizisyon mahkemesi vardır ve daima suçlusunuzdur. Haklı ve haksızı aramak, alışkanlığınız olmuştur.
Bu modun aktif olması geçmişte yaşanan fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarın yoğunluğu ile ilişkilidir. Çok eleştirel ailelerin çocukları kendilerine kızmayı küçük yaşta öğrenmişlerdir ve ‘’ağaç yaşken’’ suçlanmıştır. Yaşanan istismarların en yıkıcı yanı, kurbanın kendini bunu hak ettiğine inandırmasıdır. O kusurlu, utanç verici bir bireydir ve bu nedenle kötü muameleyi hak etmiştir.
Gün içerisinde yoğun olarak cezalandırıcı ebeveyn modunu kullanan bireylerin arkadaş çevreleri ve eş seçimleri de istismarcı kişilerden oluşabilir, çünkü istismar ve ihmal yakın gelir. Hatta öyle ki bazı kişiler için sağlıklı ilişkiler samimiyetsiz bile gelebilir.
Cezalandırıcı ebeveyn içimizde yaşayan bir yansıma olduğuna göre, bununla nasıl başa çıkabiliriz? Öncelikle bunun öğrenilmiş bir deneyim olduğunu fark edelim. Nasıl ki kendimizi cezalandırıyorsak, aynı şekilde şefkatle sarılmayı da öğrenebiliriz. Zaman zaman çok tetiklendiğinizde, bunu kendi başınıza yapamayabilirsiniz. Bu durumlarda, sevdiğiniz şefkatli bir yakınınızdan yardım alın. Nelerin sizi tetiklediğini fark edin. Mindfullnes çalışmaları işe yarayacaktır. Kendinizi gözlemleyin. Son olarak başkalarını suçlamadığınız durumlarda kendinizi de suçlamayın. İçinizdeki çocuğa adil olun.
Klinik Psikolog Merve Özgüven