Çocuklarınızla Para Hakkında Konuşmanın Kolay Yolları
Ebeveynlerinizle ilk defa para hakkında konuştuğunu zamanı hatırlıyor musunuz? Ebeveynlerinizle para hakkında konuştuğunuz herhangi bir zamanı hatırlıyor musunuz? Peki ya kendi çocuklarınız? Siz onlarla bu konuşmayı yaptınız mı?
Para, hala tabu olan konulardan biri ama uzmanlara ve sayısız araştırmaya göre konuşulması kritik bir konu.
“Para ile iyi bir ilişkinin olması sadece sayılarla alakalı bir şey değil; bu konunun utanılması, garip hissedilmesi ya da ürkülecek bir konu olmadığını anlamakla ilgilidir.” diyor kişisel finans uzmanı Farnoosh Torabi. “Ve çocuklar bunu sizden öğrenir.”.
Gerçek şu ki, çocuklarınız siz para dersi verseniz de vermesiniz de parayla ilgili bilgi edineceklerdir.
“Çocuklar gözlemci ve akıllıdır; etraflarındaki yetişkinlerin yaptıklarını fark ederler. Şunu düşünmek lazım: kimden bir şeyler öğrenmelerini istiyorsunuz?” diyor para koçu ve The Wiser Miser’ın kurucusu Lynne Somerman. “Çocuklarınızla cinsellik hakkında konuşmak için çok beklemeniz gibi bir şey bu, siz konuşana kadar büyük ihtimalle başka kaynaklardan çoktan bir şeyler duymuş olacaklar.
Şimdi Konuşun ve Nötr Olun
Konuyu açmak için hiçbir zaman erken değildir! Evet, gerçekten. Çünkü konuşma, “Annen şimdi yemeğin parasını ödemek için para çekiyor.” şeklinde bile olabilir. Somerman’a göre, parayı günlük hayatta kullanırken yaptıklarınızı sesli bir şekilde dile getirerek parayı normalleştirmeye başlayabilirsiniz. “Ofise gittiğimde, işimin ailemi geçindirdiğini kızıma anlatıyorum.” diyor Somerman.
“Parayı soyut bir kavram gibi göstermeye çalışanlar yetişkinler.” diyor. “Yapmayın. Hayatın normal bir parçasıymış gibi anlatın. Çünkü zaten öyle!”.
Sadece, her zaman nötr bir tutum sergilemeyi unutmayın: “Para, doğası gereği ne iyi ne kötüdür. Paraya bir gerçeklik olarak baktığında, onunla daha iyi bir ilişki içinde olacaksın.” diyor Somerman. Bu aynı zamanda, paraya olan duygusal bağlılığı da ortadan kaldırabilir. “Akşam yemeğinin X tutması ‘kötü’ değil, sadece bir sayısal nitelik. Maaşının Y olması ‘iyi’ değil, sadece bir nitelik.”. Günlük hayatta konuşmalarda, paraya olumlu ya da olumsuz duygular atfetmek, ileride para harcama alışkanlıklarıyla ilgili suçlu ya da kaygılı hissetmeye yol açabilir.
“Para konuşmasını” yapmayın
“Parayla ilgili öğrendiklerimin çoğunu, ebeveynlerimin arabasında arka koltukta otururken, onların hayat hakkındaki genel konuşmalarından öğrendim.” diyor Torabi. “Oturup ders anlatır gibi resmi bir konuşma yapmak zorlama hissettirebilir ve böylelikle de sıkıcı olacaktır. Bu şekilde çocuklar ilgilerini kaybedip para hakkında bir daha konuşmak istemeyebilirler.
Buna ek olarak, “Para, tek bir ‘ciddi’ konuşmada bitirilemeyecek genişlikte bir konu.” diyor Somerman. “Hiçbir zaman anlatmanız gereken her şeyi o konuşmaya sığdıramayacaksınız”. Zamanı geldikçe konuları parça parça anlatmak daha çok işinize yarayacaktır.
Pratik mükemmelleştirir.
Yeterince olgunlaştıklarında; bütçe hazırlama, para biriktirme, bağış yapma ve genel para yönetimine çocuklarınızı da dahil etmek için aktif bir çaba göstermeye başlayabilirsiniz. Torabi, bunun için net bir yaş olmadığını; ama para hakkında sorular sormaya başlamalarının, hazır olduklarının bir göstergesi olabileceğini belirtiyor.
Onları bu sürece dahil etmenin kolay yollarından birinin, market listesi hazırlamaya yardım etmelerine izin vermeniz diyor Torabi. “İstekler ve ihtiyaçlar arasındaki farkı ayırt etmeye başlayabilirler.” diyor. Böylelikle, listede olmayan bir şey istediklerinde bunu, bütçeye bağlı kalmak ve o an heyecan verici şeylere “hayır” demeyi öğrenmek hakkında bir derse çevirebilirsiniz. “Paranın bir kaynak olduğuna ve ancak gelirinizin içindeki şeylere tahsis edilebileceğine dair gerçek hayattan bir örnek vermiş olursunuz.” diyor.
Başka bir yol ise; ailecek bozuk para toplamak. Ortak bir alanda, şeffaf bir kavanozun içinde bozuk paraları biriktirin. “Bu sayede, küçük ya da büyük bütün paraların ayrılıp, kenara konup korunması gerektiğini görüp anlayabilirler”. Kavanoz dolduğunda bir bankaya götürün, parayı saydırıp tümletin ki uzun vadede para biriktirmenin karşılığını alabildiklerini görsünler. “Belki o an bunu neden yaptıklarını anlamayacaklar ama ileride hatırlayacaklar.” diyor.
Çocuğunuz harçlık alabilecek ya da yaptığı küçük işler için para alabilecek yaşa geldiğinde, para harcama konusunda onlara rehber olun ama zorlayıcı olmayın. “Çocuklar genellikle hata yaparak öğrenir” diyor Somerman. Bu onlara, gelişmekte olan finansal değerlerini ve parayla ilgili aldıkları kararların sonuçlarını düşünüp tartmalarına yardımcı olur. Kaybedilecek para daha azken bunu yapmaları daha iyidir: 9 yaşındaki çocuklar, harçlıklarını kötü yönettiler diye batmayacaklar.
“Unutulmaması gereken en önemli şey, çocukların bizim sandığımızdan çok daha fazlasını anlayabilecekleri.” diyor Somerman. “Bunları ne kadar hızlı öğrendiklerine şaşırırsınız.”.
Kritik Düşünmeyi Öğretin
Para hakkında uzman olmanıza gerek yok, özellikle vergiler ve kredi skorları gibi karmaşık konularda. “Her şeyi bilmemiz imkânsız, zaten her şeyi bilmeniz de gerekmiyor.” diyor Somerman. Ve dahası, çocuklarınıza her şeyde uzman olmadığınızı göstermenizde de bir sorun yok. Ara sıra yetişkinlerin de parayla ilgili yardıma ihtiyacı olabildiğini bilmeleri, her şeyi bilmenin yeterli olmadığını gösterir. Asıl önemli olan, kritik düşünme yeteneği ve ihtiyacı olduğunda yardım isteyebilmektir.
Bunu öğrenmeleri, özellikle üniversiteye gitmeden önce, yani kendi başlarına parayla ilgili kararlar almaya başlamadan önce önemlidir. Bu yüzden, lisedeyken bunu görmeleri ve deneyimlemeleri için yeterli imkanları sunun diyor Somerman.
Bunu yapmanın iyi bir yolu şu olabilir: İlk maaş makbuzlarının üzerinden beraber geçin ki vergileri birinci elden görme ve deneyimleme fırsatları olsun ve bunu ilk sizinle yapsınlar. Ya da eğer uygunsa, ilk kredi kartı ekstrelerinin üzerinden beraber geçin ki borç alınan para ve faiz konseptlerini anlayabilsinler. Ayrıca, bireysel finansman hakkında beraber keyif alarak izleyebileceğiniz Youtube videoları izleyebilir ya da podcastler dinleyebilirsiniz.
Asıl önemli olan, soru sormaları için onlara güveli ve açık bir alan yaratıyor olmanız. “Çocuklarınız, sizinle bu konular hakkında konuşabileceklerini hissedebilmeli.” diyor Torabi. “Eğer sormazlarsa tahmin yürüteceklerdir ve tahminleri her zaman doğru çıkmayabilir.”.
Hazırlayan: Alara Su Bilgez